ΟΔΥΣΣΕΙΑ-ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑ

ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ

                                                                                   

ΚΑΚΡΙΔΗ ΙΩΑΝΝΗ «ΟΜΗΡΙΚΑ  ΘΕΜΑΤΑ – Ο  ΘΑΝΑΤΟΣ  ΤΟΥ  ΟΔΥΣΣΕΑ»

Το κείμενο είναι μία μελέτη (= πραγματεία, μεθοδική έκθεση) και περιλαμβάνεται στο παλιό σχολικό βιβλίο Γρηγοριάδη, Καρβέλη, Μηλιώνη, Μπαλάσκα, Παγανού «ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ» (ΟΕΔΒ, Αθήνα 2001, σελ. 328-332). Στην παρακάτω ιστοσελίδα της Χρυσάνθης Κουμπάρου-Χανιώτη μπορείτε να βρείτε ψηφιοποιημένα τα βιβλία Κ.Ν.Λ. Α΄-Β΄-Γ΄ Γυμνασίου 2001: http://www.mediafire.com/file/xdcr2v27f60ntf7/KNL_A_GYMNASIOU_2001_SMALL.pdf.

*****

Η Προφητεία του Τειρεσία για τον Οδυσσέα (ραψωδία λ – «Νέκυια» = Νεκρική):

▪ Εξηγεί γιατί υποφέρει ο Οδυσσέας.

▪ Προφητεύει ότι:

  −Θα γυρίσει στην πατρίδα, ΑΝ δεν πειράξουν τα βόδια του θεού Ήλιου στη Θρινακία (ραψ. μ):

     • με τους συντρόφους, ΑΝ δεν φάνε τα βόδια του Ήλιου οι σύντροφοί του κι αυτός

ή: 

     • μόνος, ΑΝ φάνε οι σύντροφοί του τα βόδια του Ήλιου, αλλά εκείνος δεν φάει

  −Θα βρει άλλα πάθια (μνηστήρες).

  −Θα πλερώσει τους μνηστήρες για το κακό που του προκάλεσαν.

  −Πώς θα εξιλεωθεί για την ύβρη του προς τον Ποσειδώνα.

  −Θα πεθάνει ευτυχισμένος «ἐξ ἁλὸς» = α) έξω από τη θάλασσα, δηλ. στη στεριά ( ; ) ή  β) από τη θάλασσα, δηλ. από φαρμακερό ψαροκόκαλο ( ; ).

  

*****

ΕΡΓΑΣΙΕΣ:

@Γράψε σε 10 σειρές τη γνώμη σου: 
  «Είμαστε οι άνθρωποι υπεύθυνοι ή όχι για ό,τι συμβαίνει στη ζωή μας;».

@Σε κάθε παράγραφο του κειμένου «Ο θάνατος του Οδυσσέα» βάλε ένα λακωνικό πλαγιότιτλο. Η εργασία αυτή θα σε βοηθήσει να κάνεις ανάλογες εργασίες στην «Οδύσσεια» και να προετοιμαστείς για το υποχρεωτικό διαγώνισμα Α΄ τριμήνου (11 Σεπτ.-30 Νοεμβρίου). Αν δεν καταλαβαίνεις ή δυσκολεύεσαι, κοίταξε παρακάτω τους πλαγιότιτλους που βάλαμε εμείς. Χρήσιμο θα ήταν να διαβάσεις πρώτα για την παράγραφο και τους πλαγιότιτλους σε άλλες αναρτήσεις μας.   

  

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ:
 

1^η §:  Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ

                   ΤΟΥ

             ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

2^η §:  ΑΡΧΑΙΟΙ ΜΥΘΟΙ

                  ΓΙΑ ΤΟΝ

             Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α

 

3^η §:  Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ

             ΤΟΥ ΤΕΙΡΕΣΙΑ

             (ραψωδία λ )

4^η §:  ΑΛΛΑ ΕΠΗ ΓΙΑ

             ΤΟΝ  ΟΔΥΣΣΕΑ

5^η §:  Ο Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ

             ΕΞΙΛΕΩΝΕΙ  ΤΟΝ 

             Π Ο Σ Ε Ι Δ Ω Ν Α 

6^η §:  Τ Η Λ Ε Γ Ο Ν Ο Σ

             ΓΙΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑ

             ΚΑΙ ΚΙΡΚΗΣ

7^η §:  Ο ΤΗΛΕΓΟΝΟΣ

             ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟΝ

             ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ

8^η §:  ΦΑΡΜΑΚΕΡΟ

          ΨΑΡΟΚΟΚΑΛΟ

9^η §:  ΣΤΗΝ ΑΙΑΙΑ

10^η §: ΕΥΓΑΜΜΩΝΟΣ

              «ΤΗΛΕΓΟΝΙΑ»

11^η §: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΓΙΑ

               ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

12^η §: ΠΑΡΑΔΟΣΗ

               ΕΓΓΛΕΖΟΥ

               ΝΑΥΤΙΚΟΥ

13^η §: ΓΙΟΙ ΤΟΥ

              ΟΔΥΣΣΕΑ

14^η §: ΘΑΝΑΤΟΣ

               ΟΔΥΣΣΕΑ

           «ἐξ  ἁλὸς»

15^η §: Π Ο Ι Ο Σ

              ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ

              ΗΤΑΝ Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ;

@ Βρες από το Διαδίκτυο (Βικιθήκη) και αποθήκευσε άλλες έμμετρες μεταφράσεις της «Οδύσσειας» και της «Ιλιάδας» του Όμηρου (Ζήσιμου Σιδέρη, Αργύρη Εφταλιώτη, Ιάκωβου Πολυλά, Ιωάννη Κακριδή-Νίκου Καζαντζάκη, Αλέξανδρου Πάλλη). Θα είναι χρήσιμα βοηθήματα για σένα.

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ ΜΥΡΣΙΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ - ΒΑΣΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ

ΟΜΗΡΟΥ “ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α ” ( 12.110 στίχοι – 40 ημέρες )

Η διαίρεση της “Ιλιάδας” και της “Οδύσσειας” σε 24 ραψωδίες — όσες και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου — έγινε πιθανότατα από το Ζηνόδοτο (γενν. το 325 π.Χ.), πρώτο διευθυντή της ονομαστής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ (3)

1^η ΕΝΟΤΗΤΑ: “Τηλεμάχεια” (ραψωδίες α – δ)

α: “Προοίμιο. Θεών αγορά. Αθηνάς παραίνεσις προς Τηλέμαχον. Μνηστήρων ευωχία.”

β: “Ιθακησίων εκκλησία και Τηλεμάχου αποδημία.”

γ: “Τα εν Πύλω.”

δ: “Τα εν Λακεδαίμονι.”

2^η ΕΝΟΤΗΤΑ: “Φαιακίδα - Οδυσσέως Περιπλανήσεις” (ραψωδίες ε – ν, στίχ. 209)

ε: “Οδυσσέως σχεδία.”

ζ: “Οδυσσέως άφιξις εις Φαίακας.”

η: “Οδυσσέως είσοδος προς Αλκίνουν.”

θ: “Οδυσσέως σύστασις προς Φαίακας.”

ι: “Αλκίνου απόλογοι. Κυκλώπεια.” [Κίκονες, Λωτοφάγοι, Κύκλωπας Πολύφημος]

κ: “Τα περί Αιόλου και Λαιστρυγόνων και Κίρκης.”

λ: “Νέκυια.” [= Νεκρική: Κάθοδος στον Άδη]

μ: “Σειρήνες, Σκύλλα, Χάρυβδις, βόες Ηλίου.”

3^η ΕΝΟΤΗΤΑ: “Μνηστηροφονία – Εκδίκηση του Οδυσσέα” (ραψωδίες ν, 210 – ω)

ν: “Οδυσσέως απόπλους παρά Φαιάκων και άφιξις εις Ιθάκην.”

ξ: “Οδυσσέως προς Εύμαιον ομιλία.”

ο: “Τηλεμάχου προς Εύμαιον άφιξις.”

π: “Τηλεμάχου αναγνωρισμός Οδυσσέως.”

ρ: “Τηλεμάχου επάνοδος εις Ιθάκην.”

σ: “Οδυσσέως και Ίρου πυγμή.”

τ: “Οδυσσέως και Πηνελόπης ομιλία. Τα νίπτρα.”

υ: “Τα προ της μνηστηροφονίας.”

φ: “Τόξου θέσις.”

χ: “Μνηστηροφονία.”

ψ: “Οδυσσέως υπό Πηνελόπης αναγνωρισμός.”

ω: “Σπονδαί.”

 

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ  Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Σ  Ή  Δ Ε Σ Μ Ι Ο Σ  ΤΗΣ ΜΟΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΩΝ;

ΔΙΑΣ: «Ὤ πόποι, οἷον δή νυ θεοὺς βροτοὶ αἰτιόωνται^.

             ἐξ ἡμέων γάρ φασι κάκ’ ἔμμεναι^. οἱ δὲ καὶ αυτοὶ

              σφῇσιν ἀτασθαλίησιν ὑπέρμορον ἄλγε’ ἔχουσιν^.»

                                                                                          (Ὁμήρου «Ὀδύσσεια», ραψωδία α, στίχοι 32-34)
 

ΔΙΑΣ: «Αλίμονο, είναι αλήθεια ν’ απορείς που θέλουν οι θνητοί να ρίχνουν

            στους θεούς τα βάρη τους ^. έρχεται λένε το κακό από μας –

            κι όμως οι ίδιοι, κι από φταίξιμο δικό τους, πάσχουν και βασανίζονται,

            και πάνω από το γραφτό τους.»
                                                                                          (Μετάφραση Δημ. Μαρωνίτη, «Οδύσσεια», ραψωδία α, στίχ. 36-39)

ΒΑΣΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ “ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ”: Ο Άνθρωπος είναι  Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ  για τις πράξεις του.

Γιατί:
         η ΜΟΙΡΑ γράφει
                                      οι ΘΕΟΙ προειδοποιούν
                                                                    ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ αποφασίζει κι επιλέγει τι θα πράξει.

Άρα: Ο ίδιος ο άνθρωπος ευθύνεται για ό,τι του συμβαίνει, καλό ή κακό.
                                            
Α) ΑΝ επιλέξει να πράξει το ΚΑΛΟ (ΑΓΑΘΟ):
     α. Ευσεβής προς Θεούς ⇒ΕΥΝΟΙΑ και ΒΟΗΘΕΙΑ από τους Θεούς.
     β. Δίκαιος προς συνανθρώπους ⇒ΤΙΜΗ και ΥΣΤΕΡΟΦΗΜΙΑ.

Συμπέρασμα: Το ΚΑΛΟ γεννά ΚΑΛΟ.

Γιατί:

Αν ο άνθρωπος διαλέξει να πράξει το ΚΑΛΟ, εξασφαλίζει την εύνοια και τη βοήθεια των θεών και κερδίζει τιμή και όνομα καλό, όσο ζει, και υστεροφημία, δηλαδή καλή φήμη και ανάμνηση, μετά το θάνατό του.

Γι’ αυτό:
Μερικό δίδαγμα: Πρέπει να επιλέγουμε να κάνουμε ΠΑΝΤΑ το ΚΑΛΟ.
 

Β) ΑΝ επιλέξει να πράξει το ΚΑΚΟ (ΥΒΡΗ):
     α. Ασεβής προς Θεούς ⇒Νέμεση ⇒Τίση (Τιμωρία)⇒ΘΕΟΔΙΚΙΑ.
     β. Άδικος προς συνανθρώπους ⇒Εκδίκηση ⇒ΑΝΘΡΩΠΟΔΙΚΙΑ.

Συμπέρασμα: Το ΚΑΚΟ γεννά ΚΑΚΟ.

Γιατί:

Αν ο άνθρωπος διαλέξει να πράξει το ΚΑΚΟ, γίνεται ΥΒΡΙΣΤΗΣ, δηλαδή υπερβαίνει τους ανθρώπινους και θεϊκούς ηθικούς κανόνες και τα ανθρώπινα μέτρα (ΥΒΡΗ = υπέρβαση, υπερβολή // αμαρτία). Ο νους του “τυφλώνεται” από την Άτη. Η ΆΤΗ είναι η θεά που τυφλώνει το νου του ανθρώπου και τον κάνει να μην καταλαβαίνει πως το έχει παρακάνει, α) είτε γιατί έχει ξεπεράσει τα ανθρώπινα μέτρα και παραβιάζει τους κανόνες ηθικής, β) είτε γιατί πράττει “υπέρ μόρον”, δηλαδή έχει υπερβεί όσα έχει γραμμένα η ΜΟΙΡΑ (αἶσα, εἱμαρμένη), που προσωποποίησή της είναι οι 3 Μοίρες [: η Κλωθώ κλώθει το νήμα της ζωής ενός ανθρώπου, η Λάχεσις ορίζει τι θα του τύχει κι η Άτροπος κόβει το νήμα], γ) είτε γιατί αγνοεί τις προειδοποιήσεις των ΘΕΩΝ και δεν βλέπει πως έχει προκαλέσει την οργή και τη νέμεση των θεών (ΝΕΜΕΣΗ = αγανάκτηση), οι οποίοι θα του στείλουν την ΤΙΣΗ (= “πληρωμή”), δηλαδή βαριά ΤΙΜΩΡΙΑ. Αλλά και οι άνθρωποι που αδικούνται απ’ αυτόν θα ζητήσουν την τιμωρία του, είτε ξεπληρώνοντας οι ίδιοι το κακό με κακό (ΑΥΤΟΔΙΚΙΑ) είτε οδηγώντας τον ένοχο στο δικαστήριο (ΕΤΕΡΟΔΙΚΙΑ).

Γι’ αυτό:

Μερικό δίδαγμα: Δεν πρέπει να κάνουμε ΠΟΤΕ το ΚΑΚΟ.

 

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Οι Άνθρωποι είμαστε οι ίδιοι ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ για τη Ζωή μας, αφού…

                       …με τις κακές ή τις καλές πράξεις μας… 

                                               …προκαλούμε τη Δυστυχία ή την Ευτυχία μας.

Αφού, λοιπόν, είμαστε ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ να ενεργούμε κατά βούληση,

            …ας επιλέγουμε, όπως ο Ηρακλής,

                                        …ό,τι δίνει Αξία στην ύπαρξή μας: Το δρόμο της Αρετής.

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΔΑΓΜΑ: ΑΞΙΖΕΙ και “ΣΥΜΦΕΡΕΙ” να πράττουμε ΠΑΝΤΑ το ΚΑΛΟ.

Για το μαθητή/τη μαθήτρια:

Γράψε και τη δική σου γνώμη σε μία παράγραφο. Διάλεξε ένα δικό σου τίτλο και τιτλοφόρησε την παράγραφό σου.

                                                                                                                                                                                                                                                                      

ΤΡΟΠΟΙ (3) ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

1^ος τρόπος: ΘΕΟΔΙΚΙΑ ή ΘΕΙΑ ΔΙΚΗ ή ΘΕΟΚΡΙΣΙΑ, δηλαδή κρίση του Θεού για την αθωότητα ή την ενοχή κάποιου με υπερφυσικά μέσα (π.χ. κεραυνό), τιμωρία-συμφορά σταλμένη από τους Θεούς σε άνθρωπο που πράττει το κακό. Η ΤΙΜΩΡΙΑ των υβριστών από τους Θεούς, οι οποίοι οργίζονται και στέλνουν ΔΕΙΝΑ (=συμφορές) στον άνθρωπο που δεν σέβεται τους θεούς και αδικεί τους συνανθρώπους του, εκφράζει την ιδέα ότι οι Θεοί ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο. Αναμειγνύονται στη ζωή του, πότε για να τον προειδοποιήσουν (π.χ. τον Αίγισθο) ότι διαπράττει ΥΒΡΗ και να τον αποτρέψουν από τη διάπραξη του κακού, πότε για να τον τιμωρήσουν (π.χ. τους συντρόφους του Οδυσσέα), πότε για να τον ανταμείψουν για την ευσέβειά του (π.χ. απόφαση θεών να γυρίσει ο ευσεβής Οδυσσέας στην Ιθάκη).

Παραδείγματα Θεοδικίας:

α) Κεραυνοβόληση πλοίου του Οδυσσέα από το Δία και πνιγμός των συντρόφων του Οδυσσέα, γιατί διέπραξαν ασέβεια τρώγοντας τα ιερά βόδια του θεού Ήλιου στη Θρινακία (ραψ. μ), ενώ είχαν ενημερωθεί από τον Οδυσσέα (χρησμός μάντη Τειρεσία στη ραψ. λ) πως δεν έπρεπε να τα φάνε. Μονάχα ο Οδυσσέας, που δεν έφαγε τα βόδια του Ήλιου, σώθηκε και βγήκε ναυαγός στο νησί της Καλυψώς.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ: «Ἀλλ’ οὐδ’ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ^.

                       αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο^.

                       νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἡελίοιο

                       ἤσθιον^. αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἧμαρ.»

                                                                                    (Ὁμήρου «Ὀδύσσεια», ραψωδία α, στίχοι 6-9)

ΠΡΟΟΙΜΙΟ: «Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε,

                       να σώσει τους συντρόφους.

                       Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα,
                       νήπιοι και μωροί, που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια
                       του υπέρλαμπρου Ήλιου^. κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.»

                                                       (μετάφραση Δημ. Μαρωνίτη, «Οδύσσεια», ραψωδία α, στίχ. 7-11)

β) Τρικυμία που ξεσήκωσε ο θεός Ποσειδώνας εναντίον του Οδυσσέα (ραψ. ε), καθώς εκείνος έπλεε στο πέλαγος με τη σχεδία του, επειδή ο Οδυσσέας είχε διαπράξει ασέβεια προς τον Ποσειδώνα, μετά την τύφλωση του Κύκλωπα Πολύφημου, γιου του Ποσειδώνα, όταν καυχήθηκε, φωνάζοντας στον Πολύφημο ότι “ούτε ο πατέρας του ο θεός Ποσειδώνας δεν μπορεί να του γιατρέψει το τυφλό του μάτι”. Ο Οδυσσέας θα γλιτώσει τελικά με τη βοήθεια της νεράιδας Ινώς-Λευκοθέας και θα βγει ναυαγός στη χώρα των Φαιάκων, αλλά, για να εξιλεωθεί, μετά το γυρισμό του στην Ιθάκη, πρέπει να φύγει ξανά και να πάει να χτίσει ιερό του Ποσειδώνα σε τόπο που οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν το κουπί και τη θάλασσα.

 

2^ος τρόπος: ΑΝΘΡΩΠΟΔΙΚΙΑ ή ΑΥΤΟΔΙΚΙΑ ή ΕΚΔΙΚΗΣΗ ή ΒΕΝΤΕΤΑ. Στην αρχαία εποχή – σπάνια και σήμερα – κυριαρχεί η ιδέα ότι πρέπει να ανταποδίδουμε το κακό, τιμωρώντας οι ίδιοι, με τα ίδια μας τα χέρια, αυτόν που μας έβλαψε (πρβλ. “ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ καὶ ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος”). Ο ίδιος ο αδικημένος και οι συγγενείς κι οι φίλοι του είχαν ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ να πάρουν ΕΚΔΙΚΗΣΗ, να τιμωρήσουν δηλαδή οι ίδιοι αυτόν που τους έβλαψε και τους συγγενείς του. Η τιμωρία κάποιου δράστη από το ίδιο το θύμα του και τους οικείους του ονομάζεται ΑΥΤΟΔΙΚΙΑ ή ΑΝΘΡΩΠΟΔΙΚΙΑ (= το να ζητήσει κάποιος άνθρωπος το δίκιο του όχι με το νόμο αλλά με δικά του μέσα). Η αυτοδικία ως τρόπος απαίτησης δικαιοσύνης προκαλεί έναν κύκλο αίματος (βεντέτα) και οδηγεί την κοινωνία στο έγκλημα και σε αδιέξοδα. Γι’ αυτό από την αρχαιότητα οι άνθρωποι, Έλληνες και βάρβαροι, θέσπισαν νόμους και όριζαν δικαστές, στην κρίση των οποίων κατέφευγαν, όταν τους αδικούσε κάποιος.

Παραδείγματα Αυτοδικίας / Ανθρωποδικίας:

α) Φόνος της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου, δολοφόνου του Αγαμέμνονα, από τον Ορέστη, γιο του Αγαμέμνονα (Αἰσχύλου “Ὀρέστεια” και Ὁμήρου «Ὀδύσσεια»).

ΔΙΑΣ:      «ὡς καὶ νῦν Αἴγισθος ὑπέρμορον Ἀτρείδαο
                  γῆμ’ ἄλοχον μνηστήν, τὸν δ’ ἔκτανε νοστήσαντα,
                  εἰδὼς αἰπὺν ὄλεθρον^. ἐπεὶ πρό οἱ εἴπομεν ἡμεῖς,
                  πέμψαντες, ἐύσκοπον Ἀργειφόντην,
                  μήτ’ αὐτὸν κτείνειν μήτε μνάασθαι ἄκοιτιν^.
                  ἐκ γὰρ Ὀρέσταο τίσις ἔσσεται Ἀτρείδαο,
                  ὁππότ’ ἄν ἡβήσῃ τε καὶ ἧς ἱμείρεται αἴης.
                  Ὡς ἔφαθ’ Ἑρμείας, ἀλλ’ οὐ φρένας Αἰγίσθοιο
                  πεῖθ’ ἀγαθὰ φρονέων^. νῦν δ’ ἀθρόα πάντ’ ἀπέτισεν.»
                  Τὸν δ’ ἠμείβετ’ ἔπειτα θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη^.
 ΑΘΗΝΑ: «Ὦ πάτερ ἡμέτερε Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,
                   καὶ λίην κεῖνός γε ἐοικότι κεῖται ὀλέθρῳ^.
                   ὡς ἀπόλοιτο καὶ ἄλλος, ὅτις τοιαῦτά γε ῥέζοι.»

                                                                            (Ὁμήρου «Ὀδύσσεια», ραψωδία α, στίχοι 35-47)

ΔΙΑΣ:       «Έτσι και τώρα ο Αίγισθος, την ορισμένη μοίρα παραβαίνοντας,

                  πήγε να σμίξει με τη νόμιμη γυναίκα ενός Ατρείδη,

                   κι αυτόν τον σκότωσε στου γυρισμού την ώρα
                   γνωρίζοντας τι τιμωρία σκληρή τον περιμένει^.

                   αφού εμείς του στείλαμε τον άγρυπνον αργοφονιά Ερμή με μήνυμα

                   μήτε εκείνον να σκοτώσει μήτε και τη γυναίκα του να μπλέξει
                   σε συζυγικό κρεβάτι^. αλλιώς θα πέσει στο κεφάλι του η εκδίκηση
                   του γιου για τον πατέρα, όταν ο Ορέστης, παλικάρι πια,
                   θελήσει να γυρίσει στην πατρίδα.

                   Αυτά, με τόση φρόνηση ο Ερμής μιλώντας, του μηνούσε,

                   κι όμως τον νου του Αιγίσθου δεν κατόρθωσε ν’ αλλάξει.
                   Τώρα, ακέριο και μεμιάς, τ’ άνομο κρίμα του ξεπλήρωσε.»
                   Αμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η γαλανή Αθηνά:

ΑΘΗΝΑ: «Πατέρα μας των αθανάτων, Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος,

                  καλά κι όπως του ταίριαζε, εκείνος αφανίσθηκε και πάει –
                  την ίδια μοίρα να ’χει κι όποιος ανάλογα κριματιστεί.”

                                                       (μετάφραση Δ. Μαρωνίτη, «Οδύσσεια», ραψωδία α, στίχ. 40-55)

β) Μνηστηροφονία από τον Οδυσσέα και το γιο του Τηλέμαχο (ραψ. χ).
 

3^ος τρόπος: ΕΤΕΡΟΔΙΚΙΑ, δηλαδή τιμωρία αυτών που διαπράττουν αδικίες από τους ΔΙΚΑΣΤΕΣ στα δικαστήρια, με ΝΟΜΟΥΣ που έχει θεσπίσει η πολιτεία και στα ευνομούμενα κράτη είναι ίδιοι για όλους (ΙΣΟΝΟΜΙΑ).

Παράδειγμα Ετεροδικίας:

α) Δίκη του Ερατοσθένους, ενός από τους τριάκοντα τυράννους, στην Αθήνα το 403 π.Χ., μετά την επαναφορά της δημοκρατίας, με κατήγορο το ρήτορα Λυσία (Λυσίου «Κατὰ Ἐρατοσθένους»).

Για το μαθητή/τη μαθήτρια:

1. Βρες παραδείγματα από την επικαιρότητα. Αν ακούσεις δελτίο ειδήσεων, θα βρεις πολλά.

2. Γράψε σε 10 σειρές: «Γιατί οι άνθρωποι είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας;»

                      

Σημείωση: Η ίδια ηθική αρχή αποτελεί διαχρονικό βασικό άξονα του ελληνικού ποιητικού και πεζού λόγου και κανόνα κοινωνικής ζωής.
           

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ Μ. ΜΥΡΣΙΝΗ,

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 

ΟΔΥΣΣΕΙΑ - ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ

Δείγματα διαγωνισμάτων στα Αρχαία Ελληνικά από Μετάφραση

(Ομήρου «Οδύσσεια» και Ηροδότου «Ιστορίες»)

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑЇΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

ΤΑΞΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

…………………………………………………………………………...………………                          

- Δίνεται κείμενο 20-30 στίχων περίπου και 4 ερωτήματα, τα οποία είναι δυνατόν να διαιρούνται σε υποερωτήματα α και β. Σημειώνουμε ότι παρακάτω δίνουμε κάποιες μεγαλύτερες ενότητες, γιατί στόχος μας δεν είναι να δώσουμε δείγματα-τυφλοσούρτες, αλλά να σας εισαγάγουμε στο πνεύμα των επίσημων εξετάσεων.

- Διαβάστε άλλες πληροφορίες και οδηγίες για τις εξετάσεις σε άλλη ανάρτηση,  στο δείγμα για Νεοελληνική Λογοτεχνία.

- Οι σωστές απαντήσεις απαιτούν γνώση όλης της ύλης της «Οδύσσειας».

- Σε άλλες αναρτήσεις α) «ΟΔΥΣΣΕΙΑ - ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ - ΒΑΣΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ» β) ΒΑΣΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΑΡΧΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ».
………………………………………………………………………………...………

                    

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ΟΜΗΡΟΥ “Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α” - ΡΑΨΩΔΙΑ α - ΣΤΙΧΟΙ 89 - 120

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: (Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις)

     1α. Τι ονομάζουμε ηρωικό έπος;

   1β. Ποιο είναι το θέμα της “Οδύσσειας” και ποια ηθική αρχή αναπτύσσεται στο έργο αυτό;

     2. Να γράψετε το νόημα σε 10 σειρές περίπου.

     3. Ποιοι θεοί αναφέρονται στο κείμενο και ποιο ρόλο παίζει ο καθένας χωριστά στη ζωή του Οδυσσέα;

    4. Τι σχήμα λόγου υπάρχει στους παρακάτω στίχους και τι θέλει να τονίσει μ’ αυτό ο ποιητής;

          “Χύθηκε τότε, ακροπατώντας τις κορφές του Ολύμπου,

           και βρέθηκε μεμιάς στον δήμο της Ιθάκης… ” (στίχ. 115-116)

                   

Σημειώσεις:

1. Να απαντήσετε στην κόλλα αναφοράς, σε όλα τα ερωτήματα, κάνοντας παραπομπές στο κείμενο (με αναφορά στίχων).

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος της φωτοτυπίας, αμέσως μόλις σας δοθεί. Καμιά απάντηση πάνω στη φωτοτυπία με τα θέματα δεν βαθμολογείται.

3. Διάρκεια εξέτασης: 2 ώρες.

Αθήνα, … Ιουνίου 2013

Ο Διευθυντής                                                                                                  Οι Εισηγήτριες

  

 “ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ”

*********************************************************************

  

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Oμήρου “ Ο δ ύ σ σ ε ι α ” - Ραψωδία α - Στίχοι 197 - 216

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: (Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις)

    1. Να γράψετε το νόημα των στίχων 197 - 216 σε 10 σειρές περίπου και να βάλετε ένα σύντομο δικό σας τίτλο.

    2. Ποια είναι η ψυχολογική κατάσταση του Τηλέμαχου, όταν αρχίζει ο διάλογός του με την Αθηνά - Μέντη;

  3. “…φαίνεται όμως, οι θεοί του φράζουνε τον δρόμο ακόμη” (στίχ. 216): Ποια πληροφορία για την τύχη του Οδυσσέα και ποιες ιδέες των αρχαίων για τους θεούς περιέχονται στο στίχο αυτό;

   4. Τι γνωρίζετε για το θεσμό της φιλοξενίας και τη σπουδαιότητά του; Ποιος θεός προστάτευε τους ξένους; Ποια ήταν τα έθιμα της φιλοξενίας με την τυπική τους σειρά; Αναφέρετε παραδείγματα αφιλόξενων ανθρώπων από την «Οδύσσεια», για να στηρίξετε την απάντησή σας.

*********************************************************************

                                    

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Oμήρου “ Ο δ ύ σ σ ε ι α ” - Ραψωδία α - Στίχοι 366 - 397 (σελ. 51 - 53)

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

   1. Ποιοι ήταν οι αοιδοί, ποιοι οι ραψωδοί και ποια η διαφορά τους; ……………… (4 μονάδες)

    2. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου (σε 10 σειρές περίπου)        (4 μονάδες)

    3α. Χωρίσετε το κείμενο σε ενότητες και γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την καθεμία (3 μονάδες)

     3β. Ποια πρόσωπα κάνουν διάλογο και τι πετυχαίνει με το διάλογο αυτό ο ποιητής; (3 μονάδες)

    4α. Πώς παρουσιάζει ο ποιητής την Πηνελόπη και πώς τη χαρακτηρίζετε εσείς από τα λόγια και τη συμπεριφορά της; (Στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο).                              (3 μονάδες)

    4β. “Φταίχτες δεν είναι / οι αοιδοί ^. ο Δίας ίσως είναι ο αίτιος, που δίνει στους φιλόπονους / ανθρώπους, καταπώς θέλει εκείνος στον καθένα. / Δεν πρέπει η αγανάκτηση σ’ αυτόν να πέφτει, / που ψάλλει την κακή μοίρα των Δαναών.” (στίχοι 387 - 391): Ποιες ιδέες των αρχαίων για τη ζωή και τα βάσανα των ανθρώπων εκφράζει, με το στόμα του Τηλέμαχου, ο Όμηρος στους παραπάνω στίχους; .…………….….………….….. (3 μονάδες)

*********************************************************************

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ΟΜΗΡΟΥ “Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α” - ΡΑΨΩΔΙΑ ε - ΣΤΙΧΟΙ 1 - 45

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: (Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις)

    1. Τι ήταν οι αοιδοί, τι πίστευαν γι' αυτούς οι αρχαίοι και ποιοι αοιδοί αναφέρονται στην "Οδύσσεια";

     2. Να γράψετε το νόημα σε 10 σειρές περίπου και σε γ΄ πρόσωπο.

   3. Ποια εντολή έδωσε ο Δίας στον Ερμή για το γυρισμό του Οδυσσέα και ποιους φρόντισε να ικανοποιήσει με αυτήν; 

     4. Αναλύσετε τις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις: 

         - ο ψηλοβρόντης Δίας (στίχ. 3)     - την άσειστη βουλή μας (στίχ. 32)

         - στη γλυκιά πατρίδα (στίχ. 39)     - και στο ψηλό του σπίτι (στίχ. 45)

*********************************************************************

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ΟΜΗΡΟΥ “Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α” - ΡΑΨΩΔΙΑ ε - ΣΤΙΧΟΙ 167 - 198

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: (Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις)

    1. Να γράψετε το νόημα σε 10 σειρές περίπου και να βάλετε ένα σύντομο δικό σας τίτλο.

   2. Περιγράψετε την εικόνα του Οδυσσέα στο ακρογιάλι και αναλύσετε τα εκφραστικά μέσα, με τα οποία ο ποιητής δείχνει τη συναισθηματική κατάσταση του ήρωα στο νησί της Καλυψώς.                

   3. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας, όταν η Καλυψώ του ανακοινώνει την απόφαση για το γυρισμό του στην πατρίδα; Ποια βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του φανερώνει αυτή του η αντίδραση;                

   4α. Ποια αντίληψη των αρχαίων για τους θεούς φανερώνουν τα λόγια και η συμπεριφορά της Καλυψώς;   

   4β. “μέγα όρκο” (στίχ. 197): Τι πίστευαν οι αρχαίοι για τον όρκο και το δεσμευτικό του ρόλο;

*********************************************************************

                   

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Oμήρου “Οδύσσεια” - Ραψωδία ε - Στίχοι 215 - 248 (σελ. 122 - 123)

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

    1. Ποια είναι τα δύο ηρωικά έπη του Όμηρου, ποιο είναι το θεματικό κέντρο του καθενός, ποια εποχή έζησε ο δημιουργός τους και σε ποια εποχή έζησαν οι ήρωές του; (4 μονάδες)                 

    2. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου (σε 10 σειρές περίπου). (4 μον.)       

  3α. Σε ποιους στίχους υπάρχει αφήγηση, σε ποιους διάλογος και τι πετυχαίνει να δείξει με το διάλογο ο ποιητής;  (3 μονάδες)                   

  3β. Πού υπάρχει προοικονομία και τι προοικονομείται; (3 μονάδες)                                                                      

 4α. Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση της Καλυψώς; Αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (3 μονάδες)                                     

 4β. Τι επιλέγει και τι απορρίπτει ο Οδυσσέας με την απάντησή του στην πρόταση της Καλυψώς; Ποια ιδανικά-αξίες του εκφράζει η επιλογή του αυτή; (3 μονάδες)

  

    [ Εναλλακτικά, άλλες ερωτήσεις:

     - Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα από την απάντησή του στην πρόταση της Καλυψώς.

     -“Θα ’σουν κι αθάνατος, μ’ όλο που σε φλογίζει ο πόθος της γυναίκας σου,

        σε τυραννά ο καημός για να την ξαναδείς, μέρα και νύχτα.” (στίχ. 230-231):

     Τι σχήμα λόγου υπάρχει στους στίχους αυτούς και τι θέλει να τονίσει μ’ αυτό ο ποιητής;

     -Ποια αντίληψη των αρχαίων για τους θεούς φανερώνουν τα λόγια και η συμπεριφορά της Καλυψώς; Στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο. ]

Απάντηση σε ερώτησή σας: Στη σελ. 137 του σχολικού βιβλίου γράφει τι είναι προοικονομία, αφηγηματική τεχνική, με την οποία ο ποιητής μας προετοιμάζει για την εξέλιξη της υπόθεσης της "Οδύσσειας", δίνοντας εκ των προτέρων πληροφορίες ή κάνοντας υπαινιγμούς για το τι θα ακολουθήσει. Το β ερώτημα της σελ. 137 έχει σχέση με την παραπάνω ερώτηση 3β. Επίσης, σας παραπέμπω στους στίχους  227-229 και 244-245. Τι λέει ο ποιητής με το στόμα της Καλυψώς για τη μοίρα και το νόστο του Οδυσσέα στους στίχους 227-229 και ποια λόγια βάζει στο στόμα του Οδυσσέα στους στίχ. 244-245, προετοιμάζοντάς μας για το τι θα συμβεί στον Οδυσσέα μέχρι να βγει ναυαγός στη χώρα των Φαιάκων και στη συνέχεια να φτάσει στην Ιθάκη: (ραψ. ε: εκδίκηση θεού Ποσειδώνα για την ύβρη του Οδυσσέα στη ραψ. ι, στίχ. 584, σελ.218, όπου, μετά την τύφλωση του κύκλωπα Πολύφημου, γιου του Ποσειδώνα, ο Οδ. λέει στον Πολύφημο ότι ούτε ο θεός πατέρας του ο Κοσμοσείστης Ποσειδώνας δεν μπορεί να του γιατρέψει το τυφλωμένο του μάτι...).       

                                     

*********************************************************************

                                                 

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Oμήρου “ Ο δ ύ σ σ ε ι α ” - Ραψωδία π - Στίχοι 216 - 245 (σελ. 315)

         

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

    1. Τι ήταν το ηρωικό έπος; Γράψετε τρία βασικά χαρακτηριστικά του. (4 μονάδες)                           

    2. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου (σε 10 σειρές περίπου). (4 μον.)

  3α. Χωρίσετε το κείμενο σε θεματικές ενότητες και γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την καθεμία. (3 μονάδες)

   3β. Βρείτε τη σύνθετη παρομοίωση που υπάρχει στο κείμενο, αναλύστε την στα δύο μέρη της και γράψετε τι πετυχαίνει με αυτήν ο ποιητής. (3 μονάδες)

    4α. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση των προσώπων, όπως φαίνεται από τα λόγια τους. (3 μονάδες)                    

    4β. Ποιες αντιλήψεις για τους θεούς συναντάμε στο κείμενο; Αναφέρετε τους στίχους που τις περιέχουν. (3 μονάδες)

                                                              

Σημειώσεις:

   1. Να απαντήσετε στην κόλλα αναφοράς, σε όλα τα ερωτήματα, με παραπομπές στο κείμενο, προσοχή και επιμέλεια. Διάρκεια εξέτασης: 2 ώρες περίπου.

   2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος της φωτοτυπίας, αμέσως μόλις σας δοθεί. Καμιά απάντηση πάνω στη φωτοτυπία με τα θέματα δεν βαθμολογείται.

Αθήνα, 7 - 6 - 2013        

Ο Διευθυντής                                                                                           Οι Εισηγήτριες

*********************************************************************

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΜΗΡΟΥ «ΟΔΥΣΣΕΙΑ»

Διαβάστε πρώτα τις ερωτήσεις και τα σχόλια του σχολικού σας βιβλίου, καθώς και τις ερωτήσεις του καθηγητή / της καθηγήτριάς σας από το τετράδιό σας, προτού χρησιμοποιήσετε σαν βοηθητικές για το διάβασμά σας τις παρακάτω ερωτήσεις. Εδώ διαβάστε για το θεσμό της φιλοξενίας.

                             

1. Ποια εποχή ζωντανεύει μέσα στην «Οδύσσεια»; Ποιοι ήταν οι δημιουργοί του μυκηναϊκού πολιτισμού;

2. Γιατί ο ποιητής επικαλείται τη μούσα Καλλιόπη; Τι πίστευαν για τους αοιδούς και τους ραψωδούς;

3. Διαφορές μεταξύ αοιδών και ραψωδών. Ποιοι αοιδοί αναφέρονται στην «Οδύσσεια»; (Αν δεν τους βρείτε, κοιτάξτε παρακάτω.)

4. Ποιας εποχής γεγονότα περιγράφονται στην «Οδύσσεια» και ποια εποχή έζησε ο δημιουργός της, ο Όμηρος;

5. Ποιο είναι το θέμα της «Οδύσσειας» και ποια ηθική αρχή αναπτύσσεται στο έργο αυτό;

6. Πώς δικαιολογείται ο χαμός των συντρόφων του Οδυσσέα; Τι ήταν η θεοδικία;

7. Ποιοι εμποδίζουν το γυρισμό του Οδυσσέα και γιατί;

8. Πώς παρουσιάζονται οι θεοί και ο Όλυμπος; Τι πίστευαν οι αρχαίοι για τους θεούς τους;

9. Γιατί ο ποιητής παρουσιάζει το Δία να αναφέρει τον Αίγισθο και την τιμωρία του; Ποιο ηθικό θέμα θίγεται εδώ; Τι γνωρίζετε για την αυτοδικία ή ανθρωποδικία ή εκδίκηση ή βεντέτα;

10. Ποιο ρόλο παίζουν οι θεοί και η μοίρα στη ζωή των θνητών; [3 Μοίρες: Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος].

11. Τι συμπεραίνουμε από τη ραψωδία α για την ευθύνη των ανθρώπων; Ποια παραδείγματα αναφέρονται;

12. Πώς παρουσιάζει το θέμα του Οδυσσέα η Αθηνά στο Δία, για να τον συγκινήσει; (ραψ. α, πρώτο συμβούλιο θεών και ραψ. ε, δεύτερο συμβούλιο-απόφαση Δία).

13. Σε ποιους στίχους και σε ποιες ραψωδίες ο ποιητής εκφράζει τη μεγάλη νοσταλγία και την απελπισία του Οδυσσέα;

14. Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στην ιστορία του Αίγισθου και στην ιστορία του Οδυσσέα;

15. Ποιο αποτέλεσμα είχαν τα λόγια της Αθηνάς προς το Δία για το θέμα του Οδυσσέα;

16. Γιατί ο Δίας αναφέρει την τύφλωση του Πολύφημου;

17. Τι αποφασίζουν στο α΄ συμβούλιό τους για τον Οδυσσέα οι θεοί; Αιτιολογήσετε την απόφασή τους.

18. Ποια σημασία έχει που η Αθηνά αναφέρει το αλαζονικό φέρσιμο των μνηστήρων;

19. Τι περιλαμβάνει το διπλό σχέδιο της Αθηνάς (ραψ. α) και ποιο μέρος του εκτελείται πρώτο;

20. Τι δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον της θεάς Αθηνάς για τον Οδυσσέα και την οικογένειά του;

21. Ποιο ρόλο παίζει η Καλυψώ στη ζωή του Οδυσσέα;

22. Πώς έπλασαν οι αρχαίοι με τη φαντασία τους τη θεά Αθηνά; Τι ήταν η ενανθρώπιση (ανθρωπομορφισμός - βλέπε σελ. 135 σχολικού βιβλίου));

23. Πώς παρουσιάζει ο ποιητής τους μνηστήρες την ώρα που η Αθηνά-Μέντης φτάνει στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη; Περιγράψετε την εικόνα τους και βρείτε τι θέλει να δείξει με αυτήν ο ποιητής.

24. Ποια η ψυχική διάθεση του Τηλέμαχου στους στίχους α, 128-134;

25. Τι αισθάνεται και τι σκέπτεται ο Τηλέμαχος, την ώρα που φτάνει στο παλάτι του Οδυσσέα η Αθηνά - Μέντης; Πώς τον χαρακτηρίζετε απ’ αυτά;

26. Πώς υποδέχεται την Αθηνά - Μέντη ο Τηλέμαχος; Από τη συμπεριφορά του Τηλέμαχου προς το νεοφερμένο ξένο (Αθηνά – Μέντη) βρείτε ποια βασική ιδέα των αρχαίων προβάλλεται και αναπτύξετε ό,τι σχετικό με την ιδέα αυτή γνωρίζετε.

27. «… γιατί τον έπιασε ντροπή, να στέκει τόσην ώρα στην πόρτα του ένας ξένος» (α, 135). Χαρακτηρίσετε τον Τηλέμαχο από το στίχο αυτό.

28. Με ποιο τρόπο εκφράζει ο ποιητής την ευγένεια, τη διακριτικότητα και τη φιλόξενη διάθεση του Τηλέμαχου;

29. Ποιες ήταν οι συνήθειες (έθιμα) φιλοξενίας, ποιος θεός προστάτευε τους ξένους και ποια ήταν η σπουδαιότητά της; (σχολικό βιβλίο, σελ. 60-61)

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ:

• Ποιος την προστατεύει; Η φιλοξενία θεωρούνταν ιερή υποχρέωση και την προστάτευε ο Ξένιος Δίας, ο οποίος αντάμειβε με καλό τους φιλόξενους (π.χ. Τηλέμαχος, Πηνελόπη, Εύμαιος, Αλκίνοος-Φαίακες) και τιμωρούσε τους αφιλόξενους (π.χ. κύκλωπας Πολύφημος). Ξένος για τους αρχαίους σημαίνει φίλος από φιλοξενία, ξενία η φιλοξενία και  ξενών δωμάτιο διανυκτέρευσης ξένων.

• Σπουδαιότητά της παλιά και σήμερα: Δείχνει ευγένεια, αλληλεγγύη, ανθρωπιά, ανώτερο πολιτισμό, αλλά και πρακτικό πνεύμα, αφού ήταν ανταποδοτική. Γι’ αυτό θεωρούνταν ιερός θεσμός. Σήμερα υπάρχει φιλόξενη διάθεση, όμως έχει περιοριστεί πολύ από τη δυσπιστία και την αποξένωση των ανθρώπων. Βρείτε για ποιες άλλες αιτίες σήμερα αρνούμαστε να δεχτούμε ξένους στο σπίτι μας, ενώ γνωρίζουμε την αξία της και θαυμάζουμε τους φιλόξενους προγόνους μας…

• Εθιμοτυπία - Έθιμα φιλοξενίας:

  α. Υποδοχή - καλωσόρισμα ξένου (ραψ. α, στίχ. 134-140 --- ραψ. γ, στίχ. 37-44 --- ραψ. ε, στίχ. 89-90 κ.α.), με χειραψία (α, στίχ. 136 --- γ, στίχ. 38), εγκάρδια προσφώνηση («ω ξένε, καλωσόρισες» α, στίχ. 139-140 --- γ, στίχ. 38-39 --- ε, στίχ. 98-103), πρόσκληση μέσα στο σπίτι για φίλεμα (α, στίχ. 134-140 --- γ, στίχ. 37-44 --- ε, στίχ. 103), είσοδος στην οικία, με τον οικοδεσπότη να προπορεύεται και τον ξένο να ακολουθεί (α, στίχ. 141-142), τοποθέτηση κονταριού στην κονταροθήκη (α, στίχ. 143-145), αναπαυτικό κάθισμα (α, στίχ. 148).

  β. Πλύσιμο χεριών (α, 154-156).

  γ. Πρόχειρο γεύμα και επίσημο δείπνο (α, στίχ. 156-161 --- γ, στίχ. 73-74 --- π, στίχ. 58-64 κ.α.). Σημαντικό ότι πρώτα τους παρέθεταν γεύμα και μετά τους ρωτούσαν ποιοι είναι.

  δ. Συζήτηση – Συστάσεις (α, στίχ. 174-354 --- γ, στίχ. 77-379 --- ε, στίχ. 98-164). Ερωτήσεις προς τον ξένο: Ποιος είσαι; Ποιος ο τόπος σου; Ποιοι οι δικοί σου; Ποιος ο λόγος της επίσκεψής σου; Πες μας για ποια ανάγκη ήρθες εδώ και ποια βοήθεια θέλεις από μας… Τι είδες στους τόπους που επισκέφτηκες;… 

  ε. Λουτρό (ραψ. α, στίχ. 345 --- ραψ. θ, στίχ. 516-517).

στ. Διανυκτέρευση στον ξενώνα (ραψ. δ, στίχ. 328-336  ---  ραψ. δ και ν).

  ζ. Άλλου είδους περιποίηση (διασκέδαση με αοιδό, ξενάγηση, ραψ. θ – φιλοξενία του Οδυσσέα από το βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοο).

  η. Αθλητικοί αγώνες και επίδειξη χορού προς τιμήν επίσημου ξένου (ραψ. θ – φιλοξενία Οδυσσέα από Αλκίνοο-Φαίακες).

  θ. Αποχαιρετισμός ξένου, με πρόποση, ευχαριστίες του ξένου και αποχαιρετιστήριες ευχές (ραψ. ν, στίχ. 45-72).

   Ι. Ανταλλαγή δώρων - κειμηλίων. Θεωρούνταν ενθύμια, ως επισφράγιση της φιλίας που έδενε όχι πια μόνο τους ίδιους αλλά και τις γενιές τους. Ο οικοδεσπότης (ξενιστής) χάριζε πολύτιμο δώρο στον ξένο του (α, 346-348, ραψ. δ,στίχ. 663-666 και ραψ. θ, ν- δώρα Φαιάκων προς Οδυσσέα κ.α.), ο οποίος έπρεπε με την πρώτη ευκαιρία να ανταποδώσει με «αντιχάρισμα» (α, 354).

ια. Τιμητικό ξεπροβόδισμα-συνοδεία (ραψ. ν, στίχ. 73-83 κ.ε.).

• Η φιλία από φιλοξενία ήταν κληρονομική, πολύτιμη κληρονομιά στα παιδιά και στα εγγόνια των φιλόξενων αρχαίων προγόνων μας («Οδύσσεια», ραψ. α, στίχ. 194 και αλλού. Στην «Ιλιάδα» ο Αχαιός Διομήδης και ο Γλαύκος, σύμμαχος των Τρώων, όταν, την ώρα που πολεμούσαν ο ένας εναντίον του άλλου στην Τροία, έμαθαν πως ήταν φίλοι από φιλοξενία, σταμάτησαν τη μάχη κι αντάλλαξαν τις πανοπλίες τους, έδωσε τη δική του χρυσή πανοπλία ο Γλαύκος στο Διομήδη κι ο Διομήδης τη δική του χάλκινη στο Γλαύκο, σαν επισφράγιση της κληρονομημένης από τους παππούδες τους φιλίας).

30. Τι συνέβαινε, αν οι άνθρωποι ήταν αφιλόξενοι; Αναφέρετε παραδείγματα από όλη την «Οδύσσεια».

31. Παλάτι του Οδυσσέα: χώροι – έπιπλα – σκεύη – οικογένεια Οδυσσέα.

32. Θεσμός της δουλείας και κοινωνική θέση των δούλων.

33. Ποιοι δούλοι ζούσαν στο παλάτι του Οδυσσέα και ποια δουλειά έκανε ο καθένας;

34. Περιγράψετε τις σκηνές της ετοιμασίας του τραπεζιού και του γεύματος. Πώς δίνει ο ποιητής ζωντάνια και παραστατικότητα στις σκηνές αυτές;

35. Να δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό των μνηστήρων «ξιπασμένοι» (α, 150), «αγέρωχοι» (α, 162), «αναίσχυντοι» (α, 283), με βάση τις ενέργειές τους.

36. Ποια δικαιώματα του Οδυσσέα και της οικογένειάς του καταπατούσαν οι μνηστήρες;

37. Χαρακτηρίσετε κι εσείς τους μνηστήρες και συγκρίνετε τη συμπεριφορά τους με τη συμπεριφορά άλλων προσώπων (π.χ. Τηλέμαχου, Αίγισθου, Φήμιου κ.ά.). Τι προοικονομείται γι’ αυτούς;

38. Τι ήταν η προοικονομία; Στη ραψ. α ποια γεγονότα της «Οδύσσειας» προοικονομούνται; (βλέπε σελ. 137 σχολικού βιβλίου)

39. Αοιδός Φήμιος: Τι στοιχεία δίνει ο ποιητής για το Φήμιο; Τι γνωρίζετε γενικά για τους αοιδούς; Ποια η διαφορά τους από τους ραψωδούς; Ποιο το περιεχόμενο των τραγουδιών τους; (Στηρίξτε την απάντησή σας σε συγκεκριμένους στίχους).

40. Πόσοι και ποιοι αοιδοί αναφέρονται στην «Οδύσσεια»;

      [Στην “Οδύσσεια” αναφέρονται 4 αοιδοί: α) Φήμιος, στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη (ραψ. α, στίχ. 362 και αλλού). β) Δημόδοκος, στο παλάτι του Αλκίνοου στη Σχερία (ραψ. θ, στίχ. 75-75 κ.α.). γ) Αοιδός Γλαύκος στο παλάτι του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες, στον οποίο ο Αγαμέμνονας είχε αναθέσει να επιβλέπει την Κλυταιμνήστρα και το παλάτι του κατά την απουσία του, αλλά εκείνη τον έριξε σε ένα ερημονήσι, να τον φάνε τα όρνια, όταν δημιούργησε ερωτική σχέση με τον Αίγισθο (ραψ. γ-αφήγηση του Νέστορα στον Τηλέμαχο, όταν του ζήτησε να του πει πώς πέθανε ο Αγαμέμνονας). δ) Αοιδός στο παλάτι του Μενέλαου στη Σπάρτη (αναφέρεται στην αρχή της ραψ. δ-γλέντι για τους διπλούς γάμους της κόρης και του γιου του Μενέλαου, όταν φτάνουν στην Σπάρτη ο Τηλέμαχος κι ο συνοδός του Πεισίστρατος, γιος του Νέστορα)].

41. Τι ερωτήσεις έκαναν οι φιλόξενοι οικοδεσπότες στους ξένους και γιατί; Στηρίξτε την απάντησή σας σε όλη την «Οδύσσεια».

42. Τι ρωτά ο Τηλέμαχος τον ξένο του; Γιατί ο Τηλέμαχος ρωτά την Αθηνά - Μέντη αν είναι «φίλος πατρικός» (α, 194) και ποια σημασία έχει η καταφατική απάντηση της Αθηνάς - Μέντη;

43. Με ποιο τρόπο η Αθηνά - Μέντης κερδίζει την εμπιστοσύνη του Τηλέμαχου; (ραψ. α)

44. Με ποιο τρόπο η Αθηνά - Μέντης προσπαθεί να ενθαρρύνει και να δραστηριοποιήσει τον Τηλέμαχο; (ραψ. α)

45. Ποιες συμβουλές δίνει η Αθηνά - Μέντης στον Τηλέμαχο και τι επιδιώκει με αυτές; (ραψ. α)

46. Πώς η Αθηνά - Μέντης προβάλλει στον Τηλέμαχο τη μορφή του πατέρα του και τι θέλει να πετύχει;

47. Γιατί η Αθηνά - Μέντης προβάλλει στον Τηλέμαχο τον Ορέστη και το παράδειγμά του;

48. Ποια συναισθήματα εκφράζει ο Τηλέμαχος στους στίχους α, 236-245;

49. Ποια ιδέα περιέχεται στους στίχ. 260-261; Πού αλλού εκφράζεται η ίδια ιδέα;

50. Πώς τιμούσαν οι αρχαίοι τους νεκρούς ήρωες και τους βασιλιάδες που πέθαιναν;

51. Ποιος ήταν ο πιο ωραίος και πιο ένδοξος θάνατος για τους αρχαίους; Ποιο το ηρωικό πρότυπο;

52. Με ποιο τρόπο φεύγει η Αθηνά από το παλάτι του Οδυσσέα και γιατί;

53. Ποια απήχηση είχαν στον Τηλέμαχο τα λόγια της Αθηνάς; Βρείτε τους στίχους, όπου φαίνεται η αλλαγή του.

54. Χαρακτηρίσετε τον Τηλέμαχο από τα λόγια και τη συμπεριφορά του σε όλη τη ραψωδία α.

55. Πώς παρουσιάζεται ο Οδυσσέας στη ραψωδία α; Βρείτε και αναλύσετε τα επίθετα που δείχνουν ποιος ήταν. Χαρακτηρίστε τον κι εσείς με δικά σας επίθετα ως βασιλιά, ως πατέρα, ως σύζυγο, ως πολεμιστή ήρωα, ως πιστό, ως αρχηγό.

56. Να αναλύσετε νοηματικά τα παρακάτω επίθετα και να βγάλετε απ’ αυτά πληροφορίες για τη μυκηναϊκή εποχή και τις ιδέες των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτήν: χαλκόδετο (κοντάρι) - χαλκόφραχτος (στρατός) - φτεροφόρο (Ερμή) - φωτοστάλαχτη (Παλλάδα) - ομορφοσκάλιστη (κονταροθήκη), χρυσό πεντάμορφο (λαγήνι) - νεκρικές (θυσίες) - χάλκινες (σαΐτες) - (φίλος) πατρικός.

57. Βρείτε τα επίθετα (και τους στίχους) που αναφέρονται στον Τηλέμαχο (π.χ. συνετός, θεϊκός κ.ά.).

58. Αναλύσετε τις παρακάτω λέξεις ή φράσεις: «νήπιοι και μωροί» (α, στίχ. 10), «του ορίσαν οι θεοί» (α, 20), «σφοδρό θυμό» (α, 24), «την ορισμένη μοίρα παραβαίνοντας» (α, 40), «εκδίκηση» (α, 46), «περίβρεχτο νησί» (α, 58), «την απαράβατη εντολή» (α, 99), «τον πατέρα του ένδοξο» (α, 129), «πικρός ο γάμος θα τους έβγαινε» (α, 275).

59. Από τις αποφάσεις στο α΄ συμβούλιο των θεών (ραψ. α) τι εκτελέστηκε και τι έμεινε σε εκκρεμότητα;

60. Ο Ποσειδώνας στην «Οδύσσεια». Πώς τον κρίνετε;

61. Ποιος μιλά πρώτος στο β΄ συμβούλιο των θεών (ραψ. ε) και γιατί;

62. Ποια η θέση και ο ρόλος του Δία στο β΄ συμβούλιο των θεών; (ραψ. ε)

63. Πώς παρουσιάζει η Αθηνά τον Οδυσσέα και την κατάστασή του στο λόγο της στο β΄ συμβούλιο των θεών; (ραψ. ε)

64. Ποιες αρετές του Οδυσσέα προβάλλει στο λόγο της η Αθηνά, στο β΄ συμβούλιο των θεών, και γιατί; (ραψ. ε)

65. Ποια εντολή έδωσε ο Δίας στον Ερμή για το γυρισμό του Οδυσσέα στην Ιθάκη; Ποιους φρόντισε να ικανοποιήσει με την απόφασή του αυτή και πώς; (ραψ. ε)

66. Περιγράψετε το νησί της Καλυψώς (Ωγυγία) και βρείτε ποιο σκοπό του ποιητή εξυπηρετεί η τόση ομορφιά του, σε σχέση με την ψυχολογική κατάσταση του Οδυσσέα (ραψ. ε).

67. Πώς δικαιολογείται ο θρήνος του Οδυσσέα στο μαγευτικό νησί της Καλυψώς; Αναλύσετε τους στίχους που περιγράφουν την ψυχολογική κατάστασή του. (ραψ. ε)

68. Περιγράψετε την εικόνα του Οδυσσέα στ’ ακρογιάλι. Με ποια αισθητικά μέσα (εικόνες κ.ά.) δείχνει ο ποιητής τη μεγάλη νοσταλγία του Οδυσσέα για την Ιθάκη; (ραψ. α, ε)

69. Μεταφέρει πιστά ο Ερμής την εντολή του Δία στην Καλυψώ; Αν όχι, εξηγήσετε τα λόγια και τη συμπεριφορά του. (ραψ. ε)

70. Ποια η αντίδραση του Οδυσσέα, όταν η Καλυψώ του ανακοινώνει την απόφαση για το γυρισμό του στην πατρίδα του; Πώς τη δικαιολογείτε και πώς τον χαρακτηρίζετε από τα λόγια του; (ραψ. ε)

71. Τι πίστευαν οι αρχαίοι για τον όρκο; Ποιο θεό επικαλούνταν συνήθως οι θνητοί, όταν ορκίζονταν και ποιος ήταν ο πιο μεγάλος όρκος των θεών; [Ιερός και δεσμευτικός ο όρκος – Όρκιος Δίας ο προστάτης όσων τηρούσαν τον όρκο τους και τιμωρός των επίορκων – Οι θεοί, όταν έκαναν τον πιο μεγάλο τους όρκο, επικαλούνταν τα νερά της Στύγας, πηγής του Άδη. – Σήμερα θεωρείται αδίκημα η επιορκία ή όχι;].

72. Χαρακτηρίσετε τη νύμφη Καλυψώ (ραψ. ε), με βάση τα λόγια και τη συμπεριφορά της προς τον αγγελιαφόρο θεό Ερμή και τον Οδυσσέα (ραψ. ε).

73. Ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα φανερώνει ο μονόλογος του ναυαγού Οδυσσέα, όταν ξυπνά από τις φωνές των κοριτσιών στη Σχερία; (ραψ. ζ, στίχ. 150-159)

74. Γιατί αγωνιά και φοβάται ο Οδυσσέας, όταν ξυπνά στη χώρα των Φαιάκων, με ποιον εκφραστικό τρόπο εκδηλώνει αυτά του τα συναισθήματα και πώς τα δικαιολογείτε εσείς; (ραψ. ζ)

75. Περιγράψτε τη σκηνή της εμφάνισης του Οδυσσέα στη Ναυσικά και τις δούλες της. Με ποια εκφραστικά μέσα δίνεται πιο παραστατικά; (ραψ. ζ)

76. Αναλύσετε τη σύνθετη παρομοίωση των στίχων 163-169, βρείτε το αναφορικό μέρος (στίχ. 163-167: «Και κίνησε σαν το περήφανο λιοντάρι…φυλαγμένη»), το δεικτικό μέρος (στίχ.168-169: «παρόμοιος…γιατί τον πίεζε η ανάγκη») της και τον κοινό τους όρο (στίχ. 167: πείνα, στίχ. 169: ανάγκη). (Αν δυσκολευτείτε στην ανάλυση, κοιτάξτε πιο κάτω).

77. Βρείτε και αναλύσετε τις επιμέρους ενότητες του ικετήριου λόγου του Οδυσσέα προς τη Ναυσικά στη ραψ. ζ και σχολιάστε τη δομή του.

78. Τι γνωρίζετε για την ικεσία και τους ικέτες; Ποιους τρόπους ικεσίας χρησιμοποιεί ο Οδυσσέας, για να βρει βοήθεια από τη Ναυσικά; (ραψ. ζ) [ Ικέσιος Δίας ].

79. Με ποιες παρομοιώσεις εγκωμιάζει (εξυμνεί) ο ναυαγός Οδυσσέας την ομορφιά της Ναυσικάς και με ποιο σκοπό; Αναλύστε τις παρομοιώσεις.

80. Τι εύχεται ο ικέτης-Οδυσσέας στη Ναυσικά; Ποια ιδέα υπάρχει υπάρχει στα λόγια του στους στίχους 221-227 της ζ ραψωδίας;

81. Βρείτε τις ιδέες που περιέχονται στην απάντηση της Ναυσικάς προς τον Οδυσσέα-ικέτη. (ραψ. ζ)

82. Πώς περιγράφει η Ναυσικά τη χώρα της και τις ασχολίες των κατοίκων; (ραψ. ζ) Τι συμπεραίνουμε από τις πληροφορίες αυτές α) για τη γεωγραφική θέση του τόπου (Σχερία) και β) για το χαρακτήρα του λαού αυτού (Φαίακες);

83. Ποιες οδηγίες δίνει η Ναυσικά στον Οδυσσέα, για να πετύχει να βρει λύση στο πρόβλημά του; (ραψ. ζ)

84. Πώς παρουσιάζει ο ποιητής τον κύκλωπα Πολύφημο στην «Οδύσσεια» και ποια η σχέση του με το γυρισμό του Οδυσσέα στην Ιθάκη; (ραψ. ι, α)

85. Δικαιολόγησε πώς ο Οδυσσέας έφτασε στην υβριστική συμπεριφορά του εναντίον του θεού Ποσειδώνα; (ραψ. α, ε, ι)

86. Τι αποκάλυψε στον Οδυσσέα η ψυχή του Τειρεσία και ποιες εντολές του έδωσε; (ραψ. λ)

87. Ποια αισθήματα συνδέουν τον Τηλέμαχο με τον Εύμαιο, με ποια λόγια και πράξεις τους εκδηλώνονται αυτά; (ραψ. π)

88. Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας-ζητιάνος στην άρνηση του Τηλέμαχου να τον φιλοξενήσει στο παλάτι του και γιατί; (ραψ. π)

89. Ποια η επέμβαση της Αθηνάς, αμέσως μετά την αναχώρηση του Εύμαιου; (ραψ. π)

90. Τι ονομάζουμε «επική ειρωνεία»; Αναφέρετε δύο συγκεκριμένα παραδείγματα από την «Οδύσσεια».

91. Ποιο το σχέδιο της μνηστηροφονίας και ποιες χαρακτηριστικές ιδιότητες του Οδυσσέα φαίνονται από την κατάστρωσή του; (ραψ. π)

92. Πόσα είδη παρομοιώσεων έχουμε στην «Οδύσσεια»; Αναφέρετε ένα παράδειγμα για το κάθε είδος.

93. Πόσα και ποια είναι τα μέρη μιας σύνθετης παρομοίωσης; Τι πετυχαίνει ο ποιητής με τις σύνθετες παρομοιώσεις;

Λειτουργικός ρόλος της παρομοίωσης: Συμπληρώνει και φωτίζει την αφήγηση, ερμηνεύει το άγνωστο μέσα από το γνωστό και μεταφέρει τη διάθεση που προκαλεί στον αναγνώστη η εικόνα στο επίπεδο της αφήγησης. Δίνει ταυτόχρονα ζωντάνια και παραστατικότητα, ομορφιά στην αφήγηση, διαφωτίζει και βοηθά στην κατανόηση, συνδέοντας με έναν κοινό όρο το γνωστό με το άγνωστο (βλέπε σελ. 137 σχολικού βιβλίου).

Είδη παρομοιώσεων δύο:

1) Απλή παρομοίωση (με τις λέξεις: όπως, πώς, ωσάν, σαν, ως, καθώς, όμοιος ή τίποτα), π.χ. «ο Ερμής χύθηκε στο πέλαγος, το κύμα ακροπατώντας σαν το γλάρο» (ραψ. ε, στίχ. 59), π.χ. «μεγάλα κύματα σαν θεριά» (ραψ. ε).

2) Σύνθετη παρομοίωση. Η σύνθετη παρομοίωση αποτελείται από δύο μέρη:

     α) Αναφορικό μέρος (όπως……………………………….)

     β) Δεικτικό μέρος (έτσι…….……………………………....)

         Κοινός όρος, ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση.

 - Στις απλές παρομοιώσεις συγκρίνονται έννοιες, π.χ. Ερμής – γλάρος (κοινός όρος: το πέταγμα πάνω από τη θάλασσα).

- Στις σύνθετες παρομοιώσεις συγκρίνονται εικόνες και καταστάσεις, συγκρίνονται περισσότερα από δύο πράγματα. Γίνεται διάκριση αναφορικού και δεικτικού μέρους και του κοινού τους όρου. π.χ. σύνθετη παρομοίωση των στίχων 163-169: α) αναφορικό μέρος (στίχ. 163-167: «Και κίνησε σαν το περήφανο λιοντάρι…φυλαγμένη»), β) δεικτικό μέρος (στίχ.168-169: «παρόμοιος…γιατί τον πίεζε η ανάγκη») και κοινός τους όρος (στίχ. 167: πείνα, στίχ. 169: ανάγκη). [Οδυσσέας = περήφανο βουνίσιο λιοντάρι, δύσκολη θέση ναυαγού Οδυσσέα σε άγνωστο τόπο = άνεμος-βροχή-μπόρα, Ναυσικά και δούλες = γελάδια, αρνιά, ελάφια, ξαφνική εμφάνιση γυμνού Οδυσσέα στα κορίτσια = επίθεση πεινασμένου λιονταριού σε μάντρα φυλαγμένη, κοινός όρος: πείνα – γύμνια – κρύο – αγωνία – ανάγκη για βοήθεια (ρούχα, φαγητό, πληροφορίες, καθησυχασμός του φόβου πως δεν βρίσκεται σε τόπο αφιλόξενων ανθρώπων)].

94. Αναλύστε τη σύνθετη παρομοίωση των στίχων 241- 245 της ραψωδίας π.

95. Γιατί τα μόνα έπη που σώθηκαν ολόκληρα είναι τα ομηρικά;

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ ΜΥΡΣΙΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ