ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΗ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Δείγμα διαγωνίσματος στη Νεοελληνική Γλώσσα - Έκθεση Γ΄ Γυμνασίου, για να βοηθήσουμε τους μαθητές τους και τις μαθήτριες στην προετοιμασία τους για τις γραπτές απολυτήριες εξετάσεις. Προσοχή! Το κείμενο έχει νοηματική σχέση με κάποια θεματική ενότητα του σχολικού βιβλίου, αλλά συνήθως είναι άγνωστο, από βιβλίο ή εφημερίδα. Επίσης, το είδος, η σειρά, η βαθμολόγηση κάθε ερώτησης και η διάρκεια εξέτασης είναι προκαθορισμένα από το Υπουργείο Παιδείας.

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

ΤΑΞΗ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΕΚΘΕΣΗ

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: «Η χαρά βρίσκεται στο εμείς»

     Θα ήθελα να σας μιλήσω για κάτι πολύ σημαντικό για μένα, κι αυτό είναι η έννοια της επαφής. Με ανησυχεί πραγματικά το γεγονός ότι ζούμε τόσο χωρισμένοι. Ο καθένας μας φαίνεται να υποφέρει από αυτό που επισήμανε ο Σβάιτσερ πριν από τόσα χρόνια, όταν είπε ότι ζούμε τόσο πολύ μαζί με τα πλήθη κι ωστόσο πεθαίνουμε όλοι μας από μοναξιά. Είναι σαν να μην ξέρουμε πια πώς να αγγίξουμε τον άλλο, πώς να τον κρατήσουμε, πώς να τον φωνάξουμε, πώς να χτίσουμε γέφυρες. Γι’ αυτό θα ήθελα να σας μιλήσω για την επαφή ανάμεσα σε σας και σε μένα και να σας πω μερικές τρελές ιδέες που έχω για το πώς μπορούμε να χτίσουμε αυτές τις γέφυρες, για να μικρύνουμε την απόσταση.

     Άνοιξε την καρδιά σου στον άλλο. Μάθε να ανοίγεις την καρδιά σου. Άκουσε καλά τον εαυτό σου και μέτρησε πόσες φορές λες «Αγαπώ τους ανθρώπους». Το δικό μου ερώτημα είναι πόσες φορές την ημέρα λες «Αγαπώ», αντί για το «Μισώ, μισώ, μισώ». Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο. Βαρέθηκα πια αυτή την προσέγγιση στη ζωή που στηρίζεται στο «εγώ». Κουράστηκα ν’ ακούω τον κόσμο να λέει «εγώ» και «εγώ». Θα ήθελα για μια φορά να τους ακούσω να λένε «εμείς». Δεν είναι όμορφο το «εμείς»; Το «εγώ» είναι σημαντικό, μα έχετε καταλάβει πόση δύναμη κλείνει μέσα του το «εμείς»; Εσείς κι εγώ μαζί είμαστε πιο δυνατοί απ’ όσο εσείς κι εγώ μόνοι μας και μ’ αρέσει να σκέφτομαι ότι, όταν βρισκόμαστε μαζί, δε δίνω μόνο, αλλά και παίρνω. Έτσι μπορώ να έχω τέσσερα χέρια, δυο δικά μου και δυο δικά σου, δυο κεφάλια – πράγμα που σημαίνει νέες δημιουργικές ιδέες – και δυο διαφορετικούς κόσμους, τον δικό σου και τον δικό μου. Γι’ αυτό το λόγο σου ανοίγω την πόρτα να μπεις.

     Η χαρά βρίσκεται στις σχέσεις αγάπης, στο «μαζί», όχι στο «εγώ» αλλά στο «εμείς». Είναι ωραίο να απολαμβάνεις μόνος σου ένα καλό γεύμα, όταν όμως το μοιράζεσαι με πέντε ή έξι ανθρώπους που αγαπάς, είναι κάτι υπέροχο. Είναι ωραίο να πηγαίνεις στο πάρκο μόνος σου και να κοιτάζεις τα δέντρα, αλλά πόσο πιο συναρπαστικό είναι να έχεις μαζί σου κάποιον που να σου λέει: «Κοίτα αυτά τα κόκκινα λουλούδια», ενώ εσύ κοιτάζεις τα μπλε, κι έτσι να μη χάνεις ούτε τα μπλε ούτε τα κόκκινα! Μη χάνεις αυτό το αίσθημα της συντροφιάς, γιατί είναι δικό σου και μπορείς να το νιώσεις. Ο Έριχ Φρομ, που έχει γράψει τόσο ωραία πράγματα για την κοινότητα και την αγάπη, έχει πει: «Η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου είναι να ξεπεράσει τη χωριστή του ύπαρξη. Να βγει από τη φυλακή της μοναξιάς του. Η πλήρης αποτυχία αυτού του στόχου σημαίνει παραφροσύνη». Ξέρει τι λέει…

(Λέο Μπουσκάλια «Να ζεις, ν’ αγαπάς, να μαθαίνεις», Εκδόσεις Γλάρος)

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

     Διαβάσετε το παραπάνω κείμενο και απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

1. ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

     Πού βρίσκεται η χαρά της ζωής, σύμφωνα με το συγγραφέα; Με ποια επιχειρήματα υποστηρίζει τις απόψεις του;

2. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

     Να βρείτε ένα λακωνικό τίτλο για καθεμιά από τις τρεις παραγράφους του κειμένου.

3. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ - ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ (2,5 μονάδες)

    Να χωρίσετε σε προτάσεις το παρακάτω απόσπασμα και να βρείτε το είδος της καθεμιάς: «Είναι ωραίο να απολαμβάνεις μόνος σου ένα καλό γεύμα, όταν όμως το μοιράζεσαι με πέντε ή έξι ανθρώπους που αγαπάς, είναι κάτι υπέροχο.»

4. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

    Να βρείτε συνώνυμα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις και να γράψετε τα ρήματα στον ίδιο χρόνο, τον ίδιο αριθμό και το ίδιο πρόσωπο, τα ονόματα στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση:

     α) να χτίσουμε             

     β) δίνω                          

     γ) διαφορετικούς        

     δ) να απολαμβάνεις   

     ε) υπέροχο                   

Γ. ΕΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ (10 μονάδες)

    ΘΕΜΑ: «Σε άρθρο σας στη σχολική εφημερίδα να προτρέπετε τους συμμαθητές σας να δείξουν – με διάφορους τρόπους – την αλληλεγγύη τους προς τους κατοίκους μίας σεισμόπληκτης περιοχής.»

    Σημείωση: Να απαντήσετε στην κόλλα αναφοράς, σε όλα τα ερωτήματα, με προσοχή και επιμέλεια. Διάρκεια εξέτασης: 2 ώρες.

Αθήνα, … Ιουνίου 2013

Ο Διευθυντής                                                                                               Οι Εισηγήτριες

ΕΚΘΕΣΗ Α΄- ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ

Για να βοηθήσουμε τους μαθητές τους και τις μαθήτριες της Α΄ Γυμνασίου στην προετοιμασία τους για τις γραπτές εξετάσεις περιόδου Μαΐου - Ιουνίου, θα αναρτήσουμε  δείγματα διαγωνισμάτων για όλα τα φιλολογικά μαθήματα. Αρχίζουμε από τη Νεοελληνική Γλώσσα - Έκθεση (2 δείγματα)… 

1-ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΕΚΘΕΣΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2013
   

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ΕΝΟΤΗΤΑ 3η - ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ (σελ. 53):
                                                                                                                                    

“Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο”   
                              

(Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την απάντηση που έδωσε ο Σιάτλ, αρχηγός μιας φυλής Ινδιάνων, προς τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Φραγκλίνο Πιρς το 1855, όταν εκείνος ζήτησε από τον Σιάτλ να πουλήσει τη γη του στην κυβέρνηση. Το κείμενο μετέφρασε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και το δημοσίευσε στην εφημερίδα “ΒΗΜΑ” στις 16 Ιανουαρίου 1977, με τον τίτλο “Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο”.)     
                                                                                                                 

     Πώς μπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον ουρανό – τη ζέστα της γης; Για μας μοιάζει παράξενο. Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισμα του νερού ωστόσο δε μας ανήκουν. Πώς μπορείτε να τα αγοράσετε από μας; Κάθε μέρος της γης αυτής είναι ιερό για το λαό μου. Κάθε αστραφτερή πευκοβελόνα, κάθε αμμούδα στις ακρογιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κάθε ξέφωτο¹ και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι, στη μνήμη και στην πείρα του λαού μου, ιερό.

     Ξέρομε πως ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρόπους μας. Τα μέρη της γης, το ένα με το άλλο, δεν κάνουν γι’ αυτόν διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα του χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του, αλλά εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, κι αφού τον καταχτήσει πηγαίνει παρακάτω. Με το ταμάχι² που έχει θα καταπιεί τη γη και θα αφήσει πίσω του μια έρημο. Η όψη που παρουσιάζουν οι πολιτείες σας κάνουν κακό στα μάτια του ερυθρόδερμου.

     Πουθενά δε βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δε βρίσκεται μια γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα στα δέντρα την άνοιξη ή το ψιθύρισμα που κάνουν τα ζουζούνια πεταρίζοντας. Όμως μπορεί, επειδή, όπως είπα, είμαι άγριος και δεν καταλαβαίνω – μπορεί μοναχά για το λόγο αυτόν ο σαματάς³ να ταράζει τα αυτιά μου. Μα τι μένει από τη ζωή, όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αφουγκραστεί⁴ τη γλυκιά φωνή που βγάνει το νυχτοπούλι ή τα συνακούσματα⁵ των βατράχων ολόγυρα σε ένα βάλτο μέσα στη νυχτιά; Του ερυθρόδερμου του είναι ακριβός ο αγέρας, γιατί όλα τα πάντα μοιράζονται την ίδια πνοή – τα ζώα, τα δέντρα, οι άνθρωποι. Ο λευκός δεν φαίνεται να δίνει προσοχή στον αγέρα που ανασαίνει. Σαν ένας που χαροπολεμάει⁶ για μέρες πολλές, δεν οσμίζεται⁷ τίποτα.

     Αν σας την πουλήσουμε τη γη μας, αγαπήστε την, καθώς την αγαπήσαμε εμείς, φροντίστε την, καθώς τη φροντίσαμε εμείς, κρατήστε ζωντανή στο λογισμό σας τη μνήμη της γης, όπως βρίσκεται τη στιγμή που την παίρνετε, και με όλη σας τη δύναμη, με όλη την τρανή μπόρεσή σας, με όλη την καρδιά σας, διατηρήστε τη για τα τέκνα σας, και αγαπήστε την, καθώς ο Θεός αγαπάει όλους μας. Ένα ξέρομε – ο Θεός σας είναι ο ίδιος Θεός. Η γη Του είναι ακριβή. Ακόμα και ο ο λευκός δε γίνεται να απαλλαχτεί από την κοινή μοίρα⁸.
 ___________________
[1] ξέφωτο = άδενδρος τόπος σε δάσος.
[2] το ταμάχι = απληστία, πλεονεξία.
[3] σαματάς = φασαρία.
[4] αφουγκράζομαι = ακούω με προσοχή.
[5] τα συνακούσματα = ομαδικά κοάσματα βατράχων, “βατραχοσυναυλίες”.
[6] χαροπολεμάω = χαροπαλεύω, παλεύω με το θάνατο.
[7] οσμίζομαι = μυρίζομαι, οσφραίνομαι.
[8] κοινή μοίρα: εννοεί το θάνατο.  

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:                            
    Διαβάσετε το παραπάνω κείμενο και απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
                                                                       
1. ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)       
   - Πώς βλέπει ο Ινδιάνος Σιάτλ τη φύση και τι αισθάνεται γι’ αυτήν;
                                                                                                                                   
2. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)
   - Να γράψετε ένα σύντομο πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του παραπάνω κειμένου.
                                                                                                   
3. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ - ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ (2,5 μονάδες)
   - Βρείτε τους κύριους όρους (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμενο) των παρακάτω προτάσεων και τοποθετήσετέ τους στον παρακάτω πίνακα: 
                                                   
α) “Κάθε μέρος της γης αυτής είναι ιερό για το λαό μου.”   
β) “Ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρόπους μας.”   
γ) “Πουθενά δε βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού.”   
δ) “Η γη δεν είναι αδελφός του.”

                                                       

0,23 μον.                                  (Απάντηση ερώτησης 3)

α/α	ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ	Ρ Η Μ Α	ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ      ή:	ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ
α.	μέρος	είναι	----------	ιερό
β.	ο λευκός	(δεν) καταλαβαίνει	τους τρόπους	----------
γ.	γωνιά	(δε) βρίσκεται	----------	----------
δ.	η γη	(δεν) είναι	----------	αδελφός

4. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)    

   - Γράψετε τα αντίθετα των παρακάτω λέξεων του κειμένου (π.χ. καλλιγράφος ≠ κακογράφος):

α) δροσιά             ≠ ……………………………
β) αστραφτερή      ≠ ……………………………
γ) ήσυχη (γωνιά)  ≠ ……………………………
δ) δύναμη             ≠ ……………………………   
ε) κοινή                 ≠ ……………………………

Γ. ΕΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ (10 μονάδες) 

     

ΘΕΜΑ: “Περπατώντας σε μία όμορφη παραλία, αντικρίζεις ξαφνικά πεταμένες σακούλες με σκουπίδια. Σκέψεις, συναισθήματα και προτάσεις.”

                                                                                                              

Σημείωση: Να απαντήσετε στην κόλλα αναφοράς, σε όλα τα ερωτήματα, με προσοχή κι επιμέλεια. Διάρκεια εξέτασης: 2 ώρες.

                                                                                                                                                                                                                                                 

Αθήνα, … Ιουνίου 2013
Ο Διευθυντής                                                                                       Οι Εισηγήτριες

Ινδιάνου Σιάτλ (μτφρ. Ζ. Λορεντζάτου) «Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο»

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ:

1. Σε ποιον απευθύνει το μήνυμά του ο Ερυθρόδερμος αρχηγός Σιάτλ και ποιος ο σκοπός του;

2. Βρείτε από το κείμενο πέντε προτάσεις, που να φανερώνουν την αντίθεση ανάμεσα στη στάση των Ινδιάνων από τη μια και των λευκών από την άλλη απέναντι στη γη.

3. Γιατί το παλιό μήνυμα του Ερυθρόδερμου μπορεί να θεωρηθεί προφητικό και επίκαιρο για τη σημερινή εποχή; 

4. Δείτε το σχετικό βίντεο στη διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=Ig0DBNAlci0

                                                                                                          

5. Να γράψετε ονομαστικά τι σχήμα λόγου υπάρχει στα παρακάτω χωρία:                            

 • «Με το ταμάχι που έχει θα καταπιεί τη γη …»: ………………………………………………………

 • «Τα ζώα της γης αυτής ο λευκός θα πρέπει να τα μεταχειριστεί σαν αδέρφια του»: ………………...

 • «…να αφουγκραστεί τη γλυκιά φωνή που βγάζει το νυχτοπούλι …»: …………………………….....

 •  «…τα οράματα που ανάφτει στο μυαλό τους …»: ……………………………………………….....

 • «…αυτή τη γη την αγαπούν, όπως το βρέφος αγαπάει το χτύπο της μητρικής καρδιάς»: ……………

@@@@

2-ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΕΚΘΕΣΗ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

                                        

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ:“ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ”  -  ΚΕΙΜΕΝΟ  3 (σελ. 41)

“Ιστορία μιας φώκιας”

                       

     Πάντοτε συμπαθούσα τις φώκιες, ιδίως από τότε που άκουσα στην Ολλανδία την ιστορία που θα σας διηγηθώ. Είναι πραγματική, αν πιστέψει κανείς τους Ολλανδούς. Αυτά τα ζώα είναι τα σκυλιά των ψαράδων. Έχουν κεφάλι μολοσσού¹, μάτι βοϊδίσιο και μουστάκια γάτας. Την περίοδο του ψαρέματος ακολουθούν τις βάρκες και κυνηγάνε το ψάρι, όταν ο ψαράς αστοχεί ή το αφήνει να του ξεφύγει. Το χειμώνα είναι πάρα πολύ κρυουλιάρες και σε κάθε ιγκλού² ψαρά βλέπεις να τριγυρνάει και μία, που συνήθως πιάνει την καλύτερη θέση μπροστά στη φωτιά, περιμένοντας το μερίδιό της απ’ ό,τι βράζει στη χύτρα.  

     Ένας ψαράς και η γυναίκα του περνούσαν μεγάλες φτώχειες – η χρονιά ήταν πολύ κακή – και, όταν δεν υπήρχε πια ούτε λέπι, ο ψαράς λέει στη γυναίκα του: “Αυτό το βρωμόψαρο τρώει τη μπουκιά απ’ το στόμα των παιδιών μας. Μου ’ρχεται να το πάρω και να το πετάξω στη θάλασσα. Ας πάει να βρει τους όμοιούς του. Αυτοί ξέρουν κάτι τρύπες και ξεχειμωνιάζουν, χωμένοι κάτω από τα φύκια κι όλο και  ξετρυπώνουν κανένα ψάρι για φαΐ”.

     Η γυναίκα του ψαρά έπεσε γονατιστή μπροστά στον άντρα της και τον παρακαλούσε να λυπηθεί τη φώκια. Η σκέψη, όμως, των παιδιών της που ’χαν ξελιγωθεί από την πείνα κατεύνασε³ γρήγορα αυτή την κρίση μεγαλοψυχίας. Τα χαράματα ο ψαράς έβαλε τη φώκια μέσα στη βάρκα του κι αφού ξανοίχτηκε μερικές λεύγες⁴ την ξεμπάρκαρε σ’ ένα ξερονήσι. Η φώκια άρχισε να παίζει χαζοχαρούμενα με τις άλλες φώκιες και ούτε που πήρε είδηση πως η βάρκα έφυγε.

      Ο ψαράς γύρισε στην καλύβα του με την καρδιά ραγισμένη απ’ το χαμό της συντρόφου του. Μόλις μπήκε μέσα, βρήκε τη φώκια να στρογγυλοκάθεται μπροστά στη φωτιά και να στεγνώνει τη γούνα της. Άντεξαν την πείνα για λίγες μέρες ακόμα. Μετά ο ψαράς, αλαλιασμένος απ’ τις φωνές των παιδιών του που ζητούσαν φαΐ, αποφάσισε να δράσει πιο δυναμικά. Αυτή τη φορά, ξανοίχτηκε πολύ βαθιά στη θάλασσα και πέταξε τη φώκια στο νερό, μακριά απ’ τις ακτές. Η φώκια προσπαθούσε απεγνωσμένα να γαντζωθεί από την κουπαστή με τα πτερύγιά της που μοιάζουν με χέρια. Ο ψαράς, εκνευρισμένος, της κοπανάει μια με το κουπί, με αποτέλεσμα να της σπάσει το ένα πτερύγιο. Η φώκια έμπηξε κάτι τσιριχτά σαν άνθρωπος και χάθηκε μες στο νερό, που βάφτηκε κόκκινο απ’ το αίμα της.

     Ο ψαράς γύρισε σπίτι του ψυχικό ράκος⁵. Αυτή τη φορά η φώκια δεν τον περίμενε κάτω απ’ την καμινάδα. Την ίδια νύχτα, όμως, ακούστηκαν φωνές έξω στο δρόμο. Ο ψαράς νόμιζε ότι κάποιον σκοτώνουν και βγήκε να βοηθήσει το θύμα. Μπροστά στην πόρτα βρήκε τη φώκια που ’χε συρθεί μέχρι το σπίτι και φώναζε γοερά⁶, υψώνοντας στον ουρανό το ματωμένο της πτερύγιο. Τη μάζεψαν, την περιποιήθηκαν κι ούτε που ξανασκέφτηκαν ποτέ να τη διώξουν απ’ το σπίτι. Άλλωστε, από εκείνη τη στιγμή, η ψαριά ήταν κάθε φορά όλο και καλύτερη.

    

 (Ζεράρ ντε Νερβάλ, στο βιβλίο “Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία” Β΄ Ενιαίου Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β., 2000)           

______________________________

   [1] ο μολοσσός = μεγαλόσωμο τσομπανόσκυλο - [2] το ιγκλού = καλύβα από πάγο - [3] κατευνάζω = καταπραΰνω, καλμάρω, ηρεμώ. [4] η λεύγα = μονάδα μήκους, περ. τρία μίλια - [5] το ράκος = κουρέλι/ μτφ. άνθρωπος σε ψυχική κατάπτωση - [6] γοερά = θρηνητικά.

        

    Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:                                                                                                      

        Διαβάσετε το παραπάνω κείμενο και απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

      1. ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

          α) Για ποιους λόγους ο άνθρωπος-ψαράς επιδιώκει να απαλλαγεί από το ζώο-φώκια;

        β) Η αντίδραση της φώκιας ποια επίδραση έχει στην ψυχολογική κατάσταση του ψαρά;                                                                                                                                    

    2. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

         Να γράψετε ένα σύντομο πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του παραπάνω κειμένου. 

     3. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ - ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ (2,5 μονάδες)

      Στις παρακάτω προτάσεις βρείτε τα υποκείμενα και τα αντικείμενα  ή  τα κατηγορούμενα και

       τοποθετήστε τα σε πίνακα:

           α.  Αυτά τα ζώα είναι τα σκυλιά των ψαράδων.

       β.  Ένας ψαράς και η γυναίκα του περνούσαν μεγάλες φτώχειες.  
       γ.  Η σκέψη, όμως, των παιδιών της κατεύνασε γρήγορα αυτή την κρίση μεγαλοψυχίας.         δ.  Η φώκια έμπηξε κάτι τσιριχτά σαν άνθρωπος.  

        ε.  Από εκείνη τη στιγμή η ψαριά ήταν κάθε φορά και καλύτερη.

             

  4. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (2,5 μονάδες)

    Γράψετε τα αντώνυμα (αντίθετα) των παρακάτω λέξεων του κειμένου, στον ίδιο αριθμό, στην    ίδια πτώση ή στο ίδιο πρόσωπο και χρόνο (π.χ. καλλιγράφος # κακογράφος):
     α.  συμπαθούσα #
      β.  καλύτερη #
      γ.  φτώχειες #
      δ.  ξέρουν #
      ε.  εκνευρισμένος #

    Γ. ΕΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ  ΛΟΓΟΥ (10 μονάδες)   

      ΘΕΜΑ: “ Ένα δάσος καίγεται… Σκέψεις και συναισθήματα.”

   Σημείωση: Να απαντήσετε σε όλα τα ερωτήματα με προσοχή και επιμέλεια, στην κόλλα που σας έχει δοθεί. Διάρκεια εξέτασης: 2 ώρες. 

                                                                                                             Αθήνα, ... Ιουνίου 2013 

                       Ο Διευθυντής                                                                                             Οι Εισηγήτριες                                                                           

ΓΛΩΣΣΑ - ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Βοηθητικό υλικό για τη μελέτη και τις εξετάσεις των μαθητών 

 

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

 

● Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται οι λέξεις που προσδιορίζουν ουσιαστικά και βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζουν. Είναι οι εξής:

  

1. Παράθεση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. π.χ. Ο κύριος Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.

    • Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση: Ο κύριος Γεωργιάδης, που είναι καθηγητής, λείπει.

    • Στην παράθεση πηγαίνουμε από έννοια ειδική (π.χ. ο Γεωργιάδης) σε έννοια γενική (π.χ. καθηγητής).

   • Όταν η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση, συνήθως μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει από πριν το περιεχόμενο της προτάσεως που ακολουθεί. Τότε η παράθεση ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση: π.χ. Περίεργο πράγμα, ακόμα δεν φάνηκε το πλοίο της γραμμής.

 

2. Επεξήγηση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και επεξηγεί το νόημά του, που είναι κάπως γενικό και αόριστο, π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, ο Πέτρος. Αυτό να αποφεύγεις, τις κακές συναναστροφές.

    • Μπροστά από την επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή: π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, δηλαδή ο Πέτρος.

    • Στην επεξήγηση, αντίθετα από την παράθεση, πηγαίνουμε από μια έννοια γενική (π.χ. ο αδελφός) σε μια έννοια ειδική (π.χ. ο Πέτρος).

 

3. Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μ ό ν ι μ η  ιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.

 Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:

    α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.

    β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.

    γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.

   δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά.
  ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
 στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.

    ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.

 

4. Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία π α ρ ο δ ι κ ή ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.

 

 

ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

  ● Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά και βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τη λέξη που προσδιορίζουν.

­

Ι.  Σε πτώση γενική. Η γενική αυτή ονομάζεται γενική προσδιοριστική και έχει διάφορες σημασίες:

     1) Η ταβέρνα του μπαρμπα - Γιάννη (γενική κτητική).

     2) Φοράει γραβάτα της μόδας (γενική της ιδιότητας).

     3) Εργάζεται σε αποθήκη καπνού (γενική του περιεχομένου).

   4) Διάβασε πέντε κεφάλαια του βιβλίου που της χάρισαν (γενική διαιρετική).

     5) Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου (γενική υποκειμενική: σφυρίζει ο άνεμος).

    6) Οι στρατιώτες είναι οι φρουροί της πατρίδας (γενική αντικειμενική: φρουρώ την πατρίδα).

     7) Τον τσάκισε η πίκρα του χωρισμού (γενική της αιτίας).

     8) Παράγγειλε τα ρούχα του γάμου (γενική του σκοπού).

     9) Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (γενική προσδιοριστική του τόπου).

   10) Ήταν ένα δώρο χιλίων ευρώ, αγορασμένο από ακριβό κατάστημα (γενική της αξίας)

   11) Ο αδελφός της Μαρίας (γενική της συγγένειας).

   12) Έφαγα νόστιμο κεφαλοτύρι Μυτιλήνης (γενική προσδιοριστική της προέλευσης).

   13) Εδώ είσαι σκλάβα του πασά (γενική προσδιοριστική της εξάρτησης).

    14) Διάβασα την “Ιλιάδα” του Όμηρου (γενική του δημιουργού).

  15) Όταν σήμανε η καμπάνα, έπεσαν οι ίσκιοι του δειλινού (γενική προσδιοριστική του χρόνου).

   16) Πήρε αναρρωτική άδεια τριών μηνών (γενική προσδιοριστική της ποσότητας).

   17) Είχε λαγού περπατησιά (= σαν του λαγού: παρομοίωση).

­

ΙΙ. Σε πτώση αιτιατική:

    1) Ήταν ένα χαλί τέσσερα μέτρα το μάκρος (αιτιατική της αναφοράς).

   2) Εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνους κλέφτης (ετερόπτωτος προσδιορισμός ποσού ή μέτρου).

­ ●  Α Σ Κ Η Σ Η

 Υπογραμμίσετε και αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:

   1) Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο κυβερνήτης της Ελλάδας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα.

    2) Οι κλέφτες, τ’ απαντήσανε, οι Κολοκοτρωναίοι.

    3) Σας είπα όλη την αλήθεια.

    4) Δύο μεγάλοι θεοί, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτωνας, ήσαν αδελφοί του Δία.

    5) Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα.

    6) Η χαρά της επιτυχίας ήταν μεγάλη.

    7) Η λύπη του αποχωρισμού ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της.

    8) Ο επιμελητής της τάξης ήταν ασυνεπής.

    9) Η απόφαση των δικαστών ήταν δίκαιη.

  10) Ο πολυταξιδεμένος καπετάνιος γοήτευε τα παιδιά της γειτονιάς με τις ιστορίες του.

 

 

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

                                   

● Επιρρηματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται οι λέξεις ή φράσεις που προσδιορίζουν ένα ρήμα, π.χ. Έφυγαν βιαστικά. - Τον χαιρέτησαν με ενθουσιασμό.

● Επίσης, ένας επιρρηματικός προσδιορισμός μπορεί να προσδιορίζει επίρρημα ή επίθετο, αλλά όχι ουσιαστικό, π.χ. Το τηλεγράφημα έφτασε πολύ αργά. - Είναι λιγάκι ιδιότροπος.

● Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούν κυρίως μέρη του ρηματικού συνόλου και  ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν  τις ακόλουθες επιρρηματικές σχέσεις:    
   1. τόπο: π.χ. Οι πρωτόγονοι ζούσαν σε σπηλιές. - Ήλθε εδώ στο σπίτι μας ο Γιάννης.    
   2. χρόνο: π.χ. Θα έρθει αύριο. - Ο Σπύρος θα μείνει έως το ερχόμενο Σάββατο.    
   3. τρόπο: π.χ. Ο κόσμος άκουγε προσεκτικά. - Μπήκαν κρυφά στο ξένο σπίτι.    
   4. ποσό: π.χ. Μελέτησε πολύ. - Είναι πάρα πολύ ευτυχισμένοι.    
  5. αναφορά: π.χ. Είναι άσος στο κολύμπι. - Οι γνώσεις της για τη ζωγραφική είναι πολλές.    
  6. αιτία: π.χ. Έτρεμε από το κρύο. - Έκανε αυτό το λάθος από απροσεξία.    
   7. σκοπός: π.χ. Πήγε για κυνήγι. - Θυσιάστηκε για την πατρίδα της.    
   8. αποτέλεσμα: π.χ. Το ξύλο σχίστηκε σε δύο κομμάτια.    
  9. προϋπόθεση (όρο): π.χ. Δανείζει χρήματα με τόκο δέκα τα εκατό.
 10. εναντίωση: π.χ. Δεν μπορεί να τρέξει, αν κι είναι νέος.
 11. παραχώρηση: π.χ. Παρ’ όλα αυτά τον υποστηρίζαμε. 
 12. βεβαίωση: π.χ. Θα ταξιδέψετε σίγουρα. - Ναι, θα έρθει ο γιατρός. 
 13. άρνηση: π.χ. Όχι, δεν κακολόγησα κανέναν. 
 14. δισταγμό: π.χ. Άραγε θα πρέπει να μιλήσω στη φίλη μου για το ζήτημα αυτό;
 15. πιθανότητα: π.χ. Ίσως να έρθει ο επόπτης. - Πιθανόν θα το ήθελε.

● Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί  ε κ φ έ ρ ο ν τ α ι  συνήθως με:   
  α. απλό επίρρημα: π.χ. Μη μιλάτε δυνατά. - Το παιδί έτρεξε γρήγορα στην αγκαλιά της γιαγιάς.   
  β. εμπρόθετο επίρρημα: π.χ. Φύγε από εκεί. - Μας χαιρέτησε γελαστή από μακριά.   
  γ. διπλασιασμένο επίρρημα: π.χ. Καθίσαμε πλάι - πλάι. - Πλησίαζε σιγά - σιγά το στόχο του.   
  δ. απλή αιτιατική: π.χ. Ξεκίνησαν την αυγή. - Θα κοιμηθώ το απόγευμα.   ε. εμπρόθετη αιτιατική: π.χ. Θα φύγει με πλοίο. - Θα επιστρέψει σε λίγες μέρες.
 στ. διπλασιασμένη αιτιατική: π.χ. Το κέντησε βελονιά - βελονιά. – Ανέβηκε σκαλί - σκαλί ψηλά.   
  ζ. επιρρηματική φράση: π.χ. Όλοι οι Έλληνες πεινάσαμε λίγο - πολύ πριν εξήντα χρόνια.   
 η. μετοχή επιρρηματική: π.χ. Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. - Δουλεύοντας κερδίζει το ψωμί του.   
  θ. επιρρηματικές προτάσεις: π.χ. Δεν διάβασα, γιατί ήμουνα άρρωστος (επιρρηματική αιτιολογική πρόταση).

● Διαβάστε για τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς: Συντακτικό Νέας Ελληνικής, σελ. 99 - 118.